Romatoloji Hemşireliği Nedir?

          Romatolojik durumlar/hastalıklar toplum içinde görülme sıklığı giderek artan, sosyoekonomik, psikolojik ve tıbbi açıdan önemli sağlık sorunlarındandır. Romatolojik durumlar/hastalıklar fiziksel engelliliğe, yaşam kalitesinde azalmaya, ko-morbiditeye ve erken ölümlere yol açabilen farklı hastalık gruplarından oluşur. Bu hastalıklar bireylerin psikolojik durumlarını, sosyal fonksiyonlarını, kariyer gelişimlerini, okul performanslarını ve aile yaşantılarını da olumsuz etkiler.

                Romatolojik hastalıkların çoğunluğu, kronik ya da ataklarla seyreden doğası nedeniyle hastalığa bağlı gelişen hasar, zaman içinde yaşam kalitesinde azalmaya, iş ve rol kaybına, engelliğe ve sağlık hizmetlerinin kullanımında artışa neden olur. Her yaş grubunda görülen romatolojik hastalıklar yaşlanma, sedanter yaşam, beden kitle indeksinde artış gibi yaşam biçimi değişiklikleri ile birlikte düşünüldüğünde ülkemiz için sıklığı giderek artan hastalıklar grubunu oluşturmaktadır.

                Romatolojik hastalıkların birey, aile ve toplum üzerindeki etkisi; yavaş seyri; oluşum mekanizmalarının ve tanı kriterlerinin yeterince tanımlanmamış olması; tedavi ve bakım maliyetinin yüksek olması; iş gücü kaybına, hareket kısıtlılığına ve sakatlıklara yol açması gibi nedenlerle bu hastalıkların tedavi ve bakımı multidisipliner ekip işbirliğini gerektirmektedir. Romatoloji alanında hastalık yönetiminde multidisipliner ekip anlayışı içinde hemşirenin rolü oldukça önemlidir.

                  Romatoloji hemşirelerinin rollerinin gelişimi romatizmal hastalık bakım süreci ile paralellik göstermektedir.  Genel olarak romatizmal hastalıkların tarihçesi çok eskiye dayanmakla birlikte 1970’li yıllarda yayınlanan çalışmalarda hemşirelerin romatizmal hastaların bakım ekibinde yer aldığı; hastanın eğitiminde, tedavisinde, egzersizlerinde, günlük yaşam aktivitelerinde, sağlığın geliştirilmesi ve korunması faaliyetlerinde özelleşmiş hizmet sunduğu;  planlamada, koordinasyonda ve desteklemede rol aldığı belirtilmektedir. İlerleyen yıllarda, romatoloji hemşirelerinin alanda araştırma faaliyetlerini yürüttüğü, sürekli eğitim etkinlikleri düzenlediği ve alana özel profesyonel kurum-kuruluş-derneklerde aktif rol aldığı görülmeye başlanmıştır. Gelişen ve değişen rolleri ile hemşirelerin tedavi yönetimi, izlemi, hasta eğitimi ve hasta uyumunun izlenmesi konuları ön plana çıkmıştır. Romatoloji hemşiresi, romatolojik hastalıklara ait bilgiye sahip olmasının yanı sıra diğer alanlarda da (ortopedi, rehabilitasyon, kronik hastalıklar vb) bilgi ve deneyim sahibi olmalı, hasta eğitimi, danışmanlık rollerini de hastalığın her aşamasında aktif bir şekilde yürütmelidir.

Romatolojik hastalıkların kronik özelliği ve doğası hastaların farklı zamanlarda farklı hemşirelik bakımı almalarına neden olmakta, hemşirelerin temel hemşirelik bakımının yanı sıra ağrı yönetimi, doku bütünlüğünün sürdürülmesi, hastanın günlük yaşam aktivitelerine destek olma, hasta eğitimi, tedavisinin sürdürülmesi gibi teknolojik aktiviteleri de gerçekleştirmesi gerekebilmektedir.

  • Romatoloji hastalarının bakım hizmetlerinin terapötik ilişki çerçevesinde sunulması bakım felsefesinin temelini oluşturmaktadır. Terapötik ilişki için hemşirenin temel bilgi düzeyine sahip olması, hastalığın hasta üzerindeki etkilerini anlaması, hastanın gereksinimlerini karşılaması, hastanın bakımına katılımını sağlaması, hastanın durumunu anlamasına yardım etmesi, gerçekçi hedefler belirlemesi, hastaya özel bilgi vermesi, bakıma aile ve yakınlarını katması hasta ve ailesi ile iletişimi sürdürmesi gerekir.  Ayrıca hemşirenin, tedavi yönetimi ve güvenliğini sağlama, tedavinin etkisini izleme, bakımın sürdürülebilirliğini sağlama, hasta ve ekip arasında iletişimi sürdürme, hastanın savunuculuğunu yapma ve psikososyal gereksinimlerini belirleme ile hasta, bakım veren ve sağlık profesyonellerine eğitim verme faaliyetlerini sürdürmesi beklenmektedir.

ROMATOLOJİ HEMŞİRELERİNİN FAALİYET ALANLARI

               Romatoloji hemşirelerinin faaliyet alanları İngiltere Hemşirelik, Ebelik ve Sağlık Ziyaretçileri Merkez Konseyi (United Kingdom Central Council for Nursing, Midwifery, and Health Visiting) tarafından araştırma, danışmanlık, sevk, telefon ile destek, birey ve grup eğitimi, hasta bilgilendirme, birincil ve ikincil bakım tedavi düzeyleri arasında bağlantı oluşturma, hasta güvenliğinin sağlanması, sınırlılıkların farkında olma, kalite çalışmaları, hastaların ayaktan tedavi ve kontrollerini sürdürme, hastayı değerlendirme, ilaç ve tedavi yönetimi, kaynakların etkin bir biçimde kullanımı olarak tanımlanmıştır.  

İngiltere Hemşireler Birliği Romatoloji Forumu (Royal College of Nursing-RCN Rheumatology Nursing Forum) ise romatoloji hemşireliği uygulama standartlarında bakımda hastalık bilgisi ve yönetimine; öz bakım becerilerine ve sosyal-çevresel faktörlere odaklanılması gerektiğini vurgulamakta ve bakımda terapötik ilişkiye temellendirilmiş hasta problem modeline yer vermektedir. Forum ayrıca bakımda kalitenin sürdürülmesi ve yükseltilmesi amacıyla romatoloji hemşirelerinin kullanabilecekleri bir rehber yayınlamıştır. İki bölümden oluşan rehberin ilk bölümü hastalara sunulacak bakımın standartlarını aşağıda yer alan başlıklarda ele almaktadır.

  1. Ağrı yönetimi
  2. En üst düzeyde bağımsızlık ve hareket düzeyine ulaşma
  3. Deri bütünlüğünün korunması
  4. Yeterli beslenmenin sağlanması
  5. Beden algısında değişim ve deformite ile baş etme
  6. Yeni yaşam tarzı ile baş etme
  7. Hastalığı yönetmeyi öğrenme

Hemşirelerin multidisipliner ekip içindeki rollerine vurgu yapan rehberin ikinci bölümü ise;

  1. Ekibin ulaşılabilirliği
  2. Bilgi ve destekleme
  3. Baş etme becerileri
  4. Hastaya yardım etme
  5. Ekipte aktif rol alma konularını ele almaktadır.

Aynı zamanda Amerikan Hemşireler Birliği ve Artrit Sağlık Profesyonelleri Birliği de geliştirdikleri “Romatoloji Hemşireleri Uygulama Standartları” ile hemşirelerin rollerini tanımlaya çalışmaktadır.  Amerika Hemşireler Birliği romatoloji hastalarına bakım veren hemşirelerin asgari düzeyde sahip olması gereken yeterlilikleri aşağıda yer alan başlıklar altında tanımlamaktadır.  Bu başlıklar içinde italik olarak belirtilen yeterlilikler hemşirelerden beklenmekte ancak gelişimi için ileri eğitim ve tecrübeye gereksinim olduğu belirtilmektedir.

  1. Temel bilgi düzeyi
  2. Hastanın değerlendirilmesi
  3. Tedavi planının oluşturulması
  4. Tedavi planının uygulanması
  5. Hasta eğitimi
  6. Araştırma

Temel Bilgi Düzeyi 

Hastalık süreci ve romatoloji uzmanlık alanı ile ilgili uygulama ilkeleri konusunda bilgili olmalıdır. Romatoloji hastasında gelişebilecek “ağrı yönetimi”,”rahatta/konforda değişim”, “tutukluluk”, “enerji seviyesinde değişim”, “özbakım”, “fiziksel hareket”, “bakım kararlarını verme”, “etkisiz baş etme”, “benlik algısında bozulma” gibi sorunları tanıma ve yönetebilme becerisine sahip olmalıdır. Kişilerarası özelliklerin, aile dinamiklerinin, kültürel farklılıkların hastalık algısını ve öz bakım becerilerini etkileyebileceğinin farkında olmalıdır.
  • Hastanın sorunlarını yönetmede ilgili disiplinlerle işbirliği yapabilmelidir.
  • Sağlık bakım politikaları, planlama ve geliştirme konularında bilgi sahibi olmalı ve bu konulara katılabilmelidir. 

Hastanın Değerlendirilmesi

  • Romatolojik hastalıklar ile ilgili belirtileri ve fonksiyonel engellikleri fark edebilmelidir.
  • Romatolojik hastalıkları maskeleyebilecek farklı sorunları anlayabilmelidir
  • Hastanın var olan belirtileri ile ilgili farklı hemşirelik tanılarını koyabilmelidir.
  • Akut/kronik ağrı, eklem tutukluğu, yorgunluk gibi belirtileri ayırt edebilmelidir.
  • Şimdiki ve geçmiş tedavi rejimlerini, yan etki, beklenmeyen etki, etkileşim ve etkinlik açısından değerlendirebilmelidir.
  • Ağrı, yorgunluk, eklem tutukluğu ve romatolojik hastalıkların diğer belirtilerinin algılanmasını etkileyen uyku, enerji, hareket, postür, beslenme, kişilerarası ilişkiler ve genel sağlık durumu gibi faktörleri değerlendirebilmelidir.
  • Hastadaki davranış değişikliklerini izleyebilmeli ve hastalık sürecine etkilerini değerlendirebilmelidir.
  • Hasta problemlerini tanımlamada koruyucu, tedavi edici faktörleri tanımlayabilmelidir.
  • Hastanın sorunlarını tanımlamak için gerekli fiziksel muayeneyi uygulayabilmelidir.
    • Romatolojik hastalık süreci ile ilgili belirtileri tanımlayabilmelidir.
    • Hastalık sürecini etkileyecek psiko-sosyal ve fiziksel belirtileri tanımlayabilmelidir.
    • Normalden sapmayı tanımlayabilmelidir.
  • Hasta öyküsü, fizik muayene, X-ray, laboratuar testlerinden elde edilen kapsamlı bilgileri içeren kayıt oluşturma bilgi ve becerilerine sahip olmalıdır.

Tedavi Planının Oluşturulması

Özel hastalık sürecini tanımlamak için tedavi stratejilerini geliştirebilmelidir. Hastanın sorunlarını çözmeye uygun farmakolojik ve non-farmakalojik yöntemleri bilmeli ve kullanabilmelidir. Hastalık gelişim sürecini ve farmakolojik tedaviye rehber olmak üzere laboratuar sonuçlarını izlemeli ve değerlendirebilmelidir.  Tedavi rejimini izlemek için toksisite ve izlem protokollerini uygulayabilmelidir. Tedavi sürecinde uygun fonksiyonel değerlendirme ölçeklerini kullanabilmelidir.
  • Kronik hastalık durumuna bağlı olabileceği düşünülen psiko-sosyal faktörleri tanımlayabilmelidir.
  • Bakım planına katılması için hastanın beceri ve motivasyonunu değerlendirebilmelidir.
  • Hasta ya da destek sistemleri için uygun eğitim tekniklerini seçebilmelidir.
  • Hastanın hastalıkla baş etmesini etkileyebilecek aile dinamikleri, iletişim şekilleri ve kültürel farklılıklar gibi faktörlere duyarlılık göstermelidir.
  • İşlevselliği korumak ve geliştirmek için uygun koruyucu ve tedavi edici teknikleri belirleyebilmelidir.
  • Doktor, hemşire, diyetisyen, sosyal hizmet uzmanı, psikolog, uğraşı terapisti, fizyoterapist ve toplum kurumları ile bakım planı geliştirmek için işbirliğinde bulunmalıdır.
  • Hasta ve/veya destek sistemleri ile bağlantılı olarak davranışsal hedefler koyabilmelidir.

Tedavi Planının Uygulanması

  • Özel hastalık süreci ile ilgili uygun hastalık yönetim stratejilerini uygulayabilmelidir.
  • Öz bakım ilkelerini öğretebilmeli ve uygulayabilmelidir.
  • Fonksiyonel durum değerlendirme ölçeklerini uygulayabilmeli ve değerlendirmelidir.
  • Hasta ve ailesi ya da destek sistemleri ile işbirliği içinde hastanın problemlerini ortaya koymak için davranışsal hedefler koyabilmelidir.
  • Günlük yaşam aktivite performansı için uygun, güvenli araçları sağlayabilmelidir.
  • İşlevselliği korumak ve geliştirmek için uygun koruyucu ve tedavi edici teknikleri kullanabilmelidir.
  • Kapsamlı eğitim programı oluşturabilmeli ve uygulamalıdır.
  • Hastanın kullandığı sakıncası olmayabilecek geleneksel tedavi tekniklerinin etkisini kabul etmelidir.
  • Hastaya ve destek sistemi üyelerine kronik hastalıklar, hastalığın birey ve kişilerarası ilişkiler üzerine etkileri konusunda danışmanlık hizmeti verebilmelidir.
  • Hastanın yaşam kalitesini sürdürmesine yardımda bulunacak fiziksel, psikososyal ve inançları ile ilgili toplum merkezlerine ulaşabilmelidir.
  • Bakım planı uygulamak için doktor, hemşire, diyetisyen, sosyal hizmet uzmanı, psikolog, uğraşı terapisti, fizyoterapist ve toplumsal kurumlar ile işbirliği içinde çalışabilmelidir.
  • Hasta çıktıları ile bakım planının etkinliğini değerlendirebilmelidir.
  • Bakım planında uygun değişiklikler yaparak hastanın durumundaki değişiklikleri izleme gibi girişimleri yapabilmelidir.
Hasta Eğitimi Hastanın ve destek sistemlerinin eğitim gereksinimlerini ve öğrenmeye hazır oluş durumlarını belirleyebilmelidir. Gereksinimleri önceliklerine göre sıralayabilmelidir. Hastanın fiziksel, psikososyal ve gelişimsel gereksinimlerini içine alan kapsamlı eğitim planı oluşturabilmelidir. Hasta grubu için uygun öğrenme tekniklerini kullanabilmelidir. Hastayı ya da destek sistemlerini tedavi, ilaçlar, problem çözme, iletişim becerileri, stres yönetimi, baş etme yöntemleri ve güvenlik gibi konularda eğitebilmelidir.
  • Eğitimsel çabalarını destekleyen ve tamamlayan toplumsal kaynaklara ulaşabilmelidir.
  • Hastanın ya da destek sistemlerinin, sağlık bakım sistemini uygun kullanma becerisini tanımlayabilmelidir.
  • Eğitimin davranışsal çıktılarını değerlendirebilmelidir.

Araştırma

  • Romatoloji hemşireliği uygulamaları ile ilgili literatür bilgisine sahip olmalıdır. 
  • Uygulama ile ilgili konularda literatürü değerlendirebilmelidir.
  • Araştırma sonuçlarını uygulamada kullanmalıdır.
  • Araştırmayı başlatmalı ve araştırmalara katılmalıdır.
  • Araştırma sonuçlarını meslektaşları ile yayınlar yoluyla paylaşmalıdır.

                Görülme sıklığı giderek artan romatolojik hastalıkların bakımında hemşirelerin aktif rol almaları, klinik bilgi ve becerilerini sürekli geliştirmeleri, uygulamalarını kanıta dayandırmaları ve araştırma sonuçlarını kullanmaları,  sürekli eğitim etkinliklerinde ve romatoloji alanı ile ilgili dernek ve kuruluşların faaliyetlerinde yer almaları beklenmektedir. Temel olarak romatoloji hemşireleri klinik bakım, tedavi yönetimi, araştırma, eğitim ve danışmanlık faaliyetlerini yürütmekte, multidisipliner ekip içinde bakım aktivitelerini (tedavi, bakım, rehabilitasyon, hasta eğitimi, danışmanlık) hastanın fiziksel, psikososyal, fonksiyonel ve sosyal bakımını koordine edecek ve tanımlayacak bütüncül yaklaşım ile gerçekleştirmektedir. Ayrıca hemşire romatoloji hastalarını ağrı ile baş etme stratejileri, temel cilt bakımı, beslenme desteği, deformitelerle baş etme, yaşam biçimi ve beden imajı değişiklikleri, hastalık yönetimi konularında eğitmeli, hastanın tedaviye uyumunu sağlamalı ve sürekli değerlendirmelidir. Romatolojik hastalıkların tedavisinde kullanılan biyolojik tedavilerin gelişimi romatoloji hemşirelerinin değişen ve gelişen rollerinden biri olmuştur. Biyolojik tedavilerin temel tedavinin parçası olmaya başlamasıyla birlikte hemşirenin hasta değerlendirmesi, eğitimi, ilaç yönetimi ve izlemi konularında aktif rol alması beklenmektedir. Romatoloji hastaları ile çalışan hemşirelerin profesyonel sorumluluklarından birisi de hemşirelerin bakım, bilgi ve becerilerini geliştirmesi, hasta özgüveni, rol değişimi, gelecekle ilgili olumsuz algılar ve tıbbi bakım ile ilgili memnuniyetsizlik konularında araştırma yaparak, bu araştırma sonuçlarını uygulamada kullanmasıdır. Ülkemizde romatoloji hemşirelerinin alana özel bilgi ve becerilerini geliştirebilmek için multidisipliner çalışmaya yön verecek klinik uygulama standartlarına, kılavuzlara ve araştırmalara gereksinimleri vardır Bu bilgiler ışığında romatoloji hemşireliği alanında ülkemizde temel ve ileri düzeyde eğitim verilmesi, araştırmalar yapılması ve konunun daha sık ele alınması gerekmektedir.

KAYNAKLAR

AKYAR İ. . “Romatoloji Hemşireliği: Rol ve Sorumluluklarına Genel Bakış”. In: Romatoloji Hemşireliği ve Klinik Uygulamalar. Editörler: ÇINAR Fİ, ÇINAR M, YILMAZ S, ERDEM H. Deomed Yayıncılık (ISBN: 978-975-8882-53-3), Yayın No: 17821, 2016, ss.1-6.